เชื่อมเครือข่าย ร่วมขับเคลื่อนการพัฒนาวุฒิอาสาฯ ระดับกลุ่มจังหวัดภาคใต้ฝั่งอ่าวไทยและฝั่งอันดามัน

     ในการนี้ นางสาวดวงกมล  วิมลกิจ ผู้อำนวยการกองยุทธศาสตร์การพัฒนาความเสมอภาคและความเท่าเทียมทางสังคม (กสท.) สศช. ได้นำเสนอเป้าหมายและแนวทางการพัฒนาภาคใต้ สถานการณ์การพัฒนาจังหวัดและกลุ่มจังหวัด สถานการณ์ด้านประชากรที่สำคัญ การพัฒนาคนตามดัชนีความก้าวหน้าของคน (HAI) ใน 8 มิติ อาทิ มิติด้านการศึกษา มิติด้านสุขภาพ และมิติด้านชีวิตการทำงาน พร้อมทั้งปัญหาและความท้าทายที่สำคัญ ตลอดจนการขับเคลื่อนงานของวุฒิอาสาฯ โดยกล่าวถึงเป้าหมายและแนวทางพัฒนาภาคใต้ (พ.ศ. 2566-2570) ที่ให้ความสำคัญสู่การเป็น “แหล่งท่องเที่ยวและบริการที่มีคุณภาพ แหล่งผลิตสินค้าเกษตรปลอดภัยและมูลค่าสูง เชื่อมโยงเศรษฐกิจระหว่างภูมิภาค” ที่มีแนวทางการพัฒนา PEARLS ประกอบด้วย การพัฒนาและยกระดับการท่องเที่ยวและบริการ รวมทั้งธุรกิจต่อเนื่องให้มีมาตรฐานและมูลค่าสูง พัฒนาและยกระดับอุตสาหกรรมการแปรรูปสินค้าเกษตรหลักด้วยนวัตกรรม ส่งเสริมการผลิตและการแปรรูปสินค้าเกษตรและปศุสัตว์หลักของภาค อนุรักษ์ ฟื้นฟู และบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอย่างเป็นระบบ พัฒนาพื้นที่เขตพัฒนาเศรษฐกิจพิเศษฝั่งอันดามันและด่านพรมแดน รวมทั้งพื้นที่ระเบียงเศรษฐกิจภาคใต้ ให้เป็นประตูการค้าการลงทุนและพื้นที่เศรษฐกิจใหม่ของภาค และเสริมสร้างความปลอดภัยในชีวิตและทรัพย์สินของประชาชน

     สำหรับเป้าหมายการพัฒนาตามแผนพัฒนากลุ่มจังหวัดภาคใต้ฝั่งอ่าวไทย (พ.ศ. 2566-2570) มุ่งเน้น “พัฒนาการท่องเที่ยว การเกษตร อุตสาหกรรมชีวภาพ สู่ผลิตภัณฑ์และบริการที่มีคุณภาพและมูลค่าสูงอย่างยั่งยืน” โดยปัจจุบันมีสถานการณ์การพัฒนาที่สำคัญ คือ การเปลี่ยนแปลงสู่สังคมสูงวัยอย่างสมบูรณ์ มีสัดส่วนประชากรผู้สูงอายุอยู่ที่ร้อยละ 19.9 โดยจังหวัดที่มีสัดส่วนประชากรผู้สูงอายุสูงสุด คือ จังหวัดพัทลุง ร้อยละ 22.2รองลงมา คือ จังหวัดสุราษฎร์ธานี ร้อยละ 20.8 และจังหวัดสงขลา ร้อยละ 18.7 ส่วนสถานการณ์การพัฒนาคน มีค่า HAI สูงกว่าค่าเฉลี่ยของประเทศ อย่างไรก็ตาม มิติด้านการคมนาคมและการสื่อสารมีความก้าวหน้ามากที่สุด ขณะที่มิติด้านชีวิตครอบครัวและชุมชน ยังเป็นมิติที่เป็นจุดอ่อน ซึ่งกลุ่มจังหวัดนี้มีปัญหาและความท้าทายสำคัญ ประกอบด้วย ด้านประชากร การเป็นสังคมสูงวัยและเด็กเกิดใหม่ลดลงต่อเนื่องในทุกจังหวัด และแนวโน้มอัตรา การพึ่งพิงสูงขึ้น ซึ่งผู้สูงอายุจำนวนมากยังต้องทำงาน และเป็นกลุ่มเปราะบาง ด้านการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ การเข้าถึงการศึกษายังเป็นช่องว่างสำคัญ ซึ่งปีการศึกษาเฉลี่ยและอัตราการเรียนต่อยังต่ำกว่าค่าเฉลี่ยประเทศ และการแพร่ระบาดของยาเสพติดยังรุนแรงในหลายพื้นที่ ด้านเศรษฐกิจ ศักยภาพในการรองรับการท่องเที่ยวยังไม่เต็มประสิทธิภาพ ทั้งท่าเรือ สาธารณูปโภคพื้นฐาน และแรงงานด้านการท่องเที่ยว และมูลค่าผลผลิตทางการเกษตรตกต่ำ อาทิ ปาล์มน้ำมัน ยางพารา ซึ่งเกษตรกรยังขาดความรู้ในการประยุกต์ใช้เทคโนโลยีในการผลิต รวมทั้งด้านสิ่งแวดล้อม การกัดเซาะชายฝั่งทะเลเพิ่มขึ้น จากการขยายตัวของกิจกรรมการใช้ประโยชน์พื้นที่ชายฝั่งทะเล และการบริหารจัดการขยะในพื้นที่ยังไม่มีประสิทธิภาพ โดยวุฒิอาสาฯ ในพื้นที่ (สุราษฎร์ธานี และชุมพร) มีการดำเนินงานที่สำคัญ ได้แก่ การอบรมและให้องค์ความรู้ด้านต่าง ๆ เช่น การดูแลสุขภาพผู้สูงอายุและผู้ป่วยติดเตียง ศิลปวัฒนธรรมพื้นถิ่น การสร้างอาชีพให้กลุ่มผู้ด้อยโอกาส เป็นต้น การใช้ Quantum Technology และภูมิปัญญา เพื่อฟื้นฟูระบบนิเวศ ที่ปรึกษากลุ่มส่งเสริมการเกษตรตามหลักเศรษฐกิจพอเพียง

     จากกระบวนการระดมความคิดเห็นกลุ่มย่อย ได้ประเด็นการขับเคลื่อนที่สำคัญ ดังนี้
     1) การส่งเสริมสุขภาวะอนามัยอย่างยั่งยืน มีเป้าหมายสำคัญเพื่อดูแลและเสริมสร้างสุขภาพกาย-จิตใจของผู้สูงอายุในตำบลโดยมีโรงเรียน/ชมรมผู้สูงอายุในจังหวัดสุราษฎร์ธานีและชุมพร เป็นเจ้าภาพนำร่อง ด้วยการระดมความเห็น จัดทำและนำเสนอโครงการ เพื่อขอรับงบประมาณจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง พร้อมประสานหน่วยงานภาคีในพื้นที่ในการให้ความรู้และดำเนินกิจกรรมต่าง ๆ
     2) การสร้างองค์ความรู้และปลูกฝังจิตสำนึกในการอนุรักษ์วัฒนธรรม
อัตลักษณ์ และภูมิปัญญาท้องถิ่น โดยส่งเสริมการสร้างองค์ความรู้ ปลูกฝังจิตสำนึก และถ่ายทอดภูมิปัญญาท้องถิ่นใน 3 เรื่อง ได้แก่ เพลงกล่อมเด็ก/เพลงทอก ศิลปะการป้องกันตัวด้วยมือเปล่า (มวยไทย) และสมุนไพรไทย ทั้งนี้ ดำเนินการนำร่องที่จังหวัดสุราษฎร์ธานี จัดกิจกรรมเชื่อมโยงภูมิปัญญาแบบบูรณาการผ่านประเพณีชักพระ
     3) การส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงเกษตร โดยจัดทำข้อมูลพื้นที่เกษตรที่จะพัฒนาเป็นแหล่งท่องเที่ยวของเครือข่าย วุฒิอาสาฯ เชื่อมโยงเส้นทางการท่องเที่ยวเชิงเกษตรในพื้นที่นำร่อง สวนเกษตรพอเพียง และสวนเกษตรอินทรีย์ พร้อมทั้งจัดทำสื่อเผยแพร่ประชาสัมพันธ์ผ่านเครือข่ายวุฒิอาสาฯ จังหวัดต่าง ๆ เพื่อสร้างการรับรู้แหล่งท่องเที่ยวและแหล่งผลิตสินค้าเกษตร รวมทั้งกระตุ้นการท่องเที่ยวในพื้นที่สู่การสร้างรายได้ให้แก่เกษตรกรและชุมชน
     4) การบริหารจัดการขยะในพื้นที่ชุมชน โดยมุ่งสร้างนักเรียนต้นแบบและปลูกฝังจิตสำนึกการดูแลรักษาสิ่งแวดล้อมโดยชุมชน เริ่มต้นจากการกำหนดนโยบายหลักและส่งเสริมเครือข่ายเยาวชนจิตอาสาในสถานศึกษา มีโรงเรียนศรียาภัย จังหวัดชุมพรเป็นพื้นที่นำร่อง ส่วนระดับชุมชน การบังคับใช้กฎหมายจัดการขยะอย่างเคร่งครัดขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น พร้อมส่งเสริมการนำขยะมาใช้ประโยชน์ โดยวุฒิอาสาฯ เป็นผู้ประสานงานหลักและแกนนำในการขับเคลื่อนงาน

     ส่วนเป้าหมายการพัฒนาตามแผนพัฒนากลุ่มจังหวัดภาคใต้ฝั่งอันดามัน (พ.ศ. 2566-2570) มุ่งสู่การเป็น “ศูนย์กลางการท่องเที่ยวเน้นคุณค่าและเกษตรแนวใหม่ เพื่อสังคมแห่งความสุข และวิถีชีวิตที่ยั่งยืน” ปัจจุบัน มีสถานการณ์การพัฒนาที่สำคัญ คือ การเปลี่ยนแปลงสู่สังคมสูงวัย มีสัดส่วนประชากรผู้สูงอายุร้อยละ 17.3 จังหวัดพังงามีสัดส่วนผู้สูงอายุมากที่สุด ร้อยละ 20.6 จังหวัดภูเก็ตมีสัดส่วนผู้สูงอายุต่ำสุด ร้อยละ 14.4 โดยจังหวัดพังงาและตรังมีอัตราการตายสูงกว่าอัตราการเกิด สำหรับสถานการณ์การพัฒนาคน มีค่า HAI ต่ำกว่าค่าเฉลี่ยของประเทศ พบว่า มิติที่มีความก้าวหน้ามากที่สุด คือ ด้านการคมนาคมและการสื่อสาร ซึ่งสูงกว่าค่าเฉลี่ยของประเทศ จุดอ่อน ที่สำคัญ คือ ด้านการศึกษา จำนวนปีการศึกษาเฉลี่ยของเด็กอายุ 15 ปีขึ้นไป ที่ลดลง ส่วนด้านเศรษฐกิจและชีวิตการงาน รายได้เฉลี่ยต่อหัวต่ำกว่าค่าเฉลี่ยของประเทศ และสัดส่วนคนจนลดลงแต่ยังมีสัดส่วนสูงกว่าระดับประเทศ ทั้งนี้ ปัญหาและความท้าทายสำคัญของกลุ่มจังหวัดนี้ ได้แก่
     ด้านประชากร เป็นสังคมสูงวัยและเด็กเกิดใหม่ลดลงต่อเนื่องในทุกจังหวัด แนวโน้มอัตราพึ่งพิงสูงขึ้น ซึ่งผู้สูงอายุจำนวนมากยังต้องทำงาน
     ด้านการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ แรงงานในภาคการท่องเที่ยวและการเกษตรขาดทักษะที่จำเป็นในการทำงาน และมีการแพร่ระบาดของยาเสพติดในหลายพื้นที่
     ด้านเศรษฐกิจและรายได้ พืชเศรษฐกิจที่สำคัญยังมีคุณภาพต่ำและขาดขีดความสามารถในการแข่งขันในระดับสากล และการท่องเที่ยวเมืองรองยังขาดการสนับสนุนอย่างเป็นระบบ
     ด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม การจัดการขยะมูลฝอยยังไม่มีประสิทธิภาพ การท่องเที่ยวมากเกินไปส่งผลกระทบต่อการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ และสถานการณ์อุทกภัยมีแนวโน้มรุนแรงขึ้น โดยวุฒิอาสาฯ ในพื้นที่มีการดำเนินงานที่สำคัญ ได้แก่ การให้องค์ความรู้ด้านต่าง ๆ เช่น ด้านการเกษตร เศรษฐกิจพอเพียง สาธารณสุข การแพทย์แผนไทย การเพ้นท์ผ้าปาเต๊ะ เป็นต้น เป็นผู้ประสานงานสมัชชาสุขภาพและการแก้ปัญหาน้ำในคลองพังงาเน่าเสีย

     สำหรับผลการระดมประเด็นการขับเคลื่อนที่สำคัญ มีดังนี้
     1) การพัฒนาผู้สูงอายุให้มีทักษะความพร้อมรองรับสังคมสูงวัย โดยมุ่งพัฒนาผู้สูงอายุให้มีองค์ความรู้และทักษะที่จำเป็นในการดำรงชีวิตในสังคมสูงวัย ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสู่สุขภาวะที่ดี ตามหลัก 3 อ. ได้แก่ อาหาร ออกกำลังกาย และอารมณ์ รวมทั้งเห็นคุณค่าในตนเอง
ไม่รู้สึกโดดเดี่ยว
     2) การสนับสนุนการพัฒนาพืชเศรษฐกิจ (ปาล์ม) ตลอดห่วงโซ่ ในพื้นที่ จ. ตรัง โดยดำเนินการตั้งแต่ต้นน้ำ คือ ให้ความรู้เกษตรกรในการตรวจสอบพันธุ์ปาล์ม กลางน้ำ คือ ส่งเสริมการแปรรูปผลิตภัณฑ์จากปาล์ม และปลายน้ำ คือ ส่งเสริมการรวมกลุ่มเพื่อเพิ่มอำนาจการต่อรอง ด้วยการจัดเวทีหารือร่วมกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเพื่อยกระดับการพัฒนาปาล์มน้ำมันของประเทศไทย 
     3) การจัดการมลพิษที่เกิดจากครัวเรือนและชุมชน เป็นการนำความรู้ไปดำเนินการแยกขยะ/กำจัดมลพิษ และใช้ประโยชน์จากขยะที่เกิดจากวิถีชีวิตประจำวันของคนในท้องถิ่นให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น โดยศึกษาเรียนรู้จากพื้นที่ต้นแบบที่มีการจัดการขยะแบบครบวงจร ผ่านกระบวนการสร้างทีมเฝ้าระวัง สร้างความตระหนักรู้ด้านกฎหมาย และจัดตั้งกลุ่มในชุมชนหรือคณะทำงานเฉพาะด้าน รวมทั้งทำงานร่วมกับภาคีเครือข่ายในพื้นที่ เพื่อขยายผลสู่พื้นที่ในจังหวัดภาคใต้อันดามัน