สืบเนื่องจากพระราชดำรัสในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ในรัชกาลที่ 9  ที่ทรงมีพระมหากรุณาธิคุณพระราชทานในที่ประชุมมหาสมาคม ณ ศาลาดุสิดาลัย พระตำหนักจิตรลดารโหฐาน  เมื่อวันที่ 11 สิงหาคม 2543   เนื่องในมงคลสมัยเฉลิมพระชนมพรรษา  ซึ่งมีประเด็นรับสั่งเกี่ยวกับเรื่องธนาคารสมอง  โดยการนำผู้ที่เกษียณอายุแล้ว  แต่ยังมีความรู้ความสามารถมาช่วยงานเพื่อประโยชน์ส่วนรวมของประเทศ  ซึ่งนับเป็นพระมหากรุณาธิคุณต่อประเทศชาติและพสกนิกรชาวไทยเป็นอย่างยิ่งที่ให้นำผู้ที่เกษียณอายุแล้วแต่ยังมีความรู้ความสามารถมาร่วมเป็นพลังในการพัฒนาประเทศ

          คณะรัฐมนตรีได้ดำเนินการเพื่อสนองพระราชดำรัสในสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ในรัชกาลที่ 9 ในการจัดตั้งธนาคารสมอง  โดยมีมติเมื่อวันที่ 15 สิงหาคม 2543 มอบหมายให้ทุกกระทรวง/ทบวงสำรวจทรัพยากรบุคคลที่พ้นจากตำแหน่งไปแล้วด้วยการลาออกหรือเกษียณอายุ  แต่ยังมีสุขภาพดี มีความรู้ความสามารถในการประดิษฐ์ คิดค้น การวิจัย หรือการพัฒนาประเทศ  มีความพร้อมและสมัครใจเป็นวุฒิอาสาธนาคารสมอง  แล้วแจ้งข้อมูลดังกล่าวให้สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (สศช.)  ทราบ  และให้ สศช. มีฐานะเป็นหน่วยทะเบียนกลางธนาคารสมอง  มีหน้าที่รวบรวมข้อมูล  จัดทำบัญชีหรือทำเนียบผู้ทรงคุณวุฒิ  จำแนกเป็นรายสาขาให้ตรงตามความต้องการในการพัฒนาประเทศ  และเป็นตัวกลางประสานเชื่อมโยงเครือข่ายต่าง ๆ  เพื่อให้วุฒิอาสาได้นำความรู้ ประสบการณ์  ความเชี่ยวชาญมาช่วยงานเพื่อประโยชน์ส่วนรวมในการพัฒนาประเทศอย่างมีประสิทธิภาพ  ตลอดจนเสนอแนะมาตรการต่อคณะรัฐมนตรีในอันที่จะนำวุฒิอาสาฯ เหล่านี้มาร่วมทำงานเพื่อพัฒนาประเทศต่อไป

          จะเห็นได้ว่าแนวคิดเรื่องธนาคารสมองมีความสอดคล้องกับสังคมและวัฒนธรรมไทยที่ให้ความเคารพนับถือต่อผู้อาวุโส  ผู้เกษียณอายุแล้วที่มีความรู้ ทักษะ ความเชี่ยวชาญ  ผ่านประสบการณ์ต่าง ๆ มาแล้วมากมาย  สามารถถ่ายทอดภูมิความรู้และประสบการณ์อันดีงามจากผู้อาวุโสสู่คนรุ่นใหม่  เพื่อสร้างสรรค์สิ่งที่ดีงามเป็นประโยชน์แก่สังคมและประเทศชาติในช่วงชีวิตหลังเกษียณอายุได้เป็นอย่างดี